Dịch bệnh do vi-rút Marburg ở Tanzania

Tanzania đã thành lập các nhóm phản ứng nhanh và triển khai các biện pháp ứng phó để điều tra và thực hiện các biện pháp can thiệp tại các khu vực bị ảnh hưởng, bao gồm các hoạt động truy vết và truyền thông về nguy cơ. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đánh giá nguy cơ lây lan là rất cao ở cấp quốc gia, cao ở cấp tiểu vùng và trung bình ở cấp khu vực do các hoạt động di chuyển qua biên giới giữa vùng Kagera và các quốc gia có chung biên giới bao gồm Uganda ở phía Bắc, Rwanda và Burundi ở phía Tây. Rủi ro ở cấp độ toàn cầu được đánh giá là thấp.

Tình hình dịch bệnh

Ngày 16 tháng 3 năm 2023, Bộ Y tế Tanzania đã thông báo bảy trường hợp, trong đó có năm trường hợp tử vong do một căn bệnh chưa rõ nguyên nhân tại hai ngôi làng ở quận Bukoba, Kagera, miền bắc Tanzania. Những bệnh nhân này sau đó được xác nhận là nhiễm vi-rút Marburg bằng phản ứng trùng hợp chuỗi phiên mã ngược (RT-PCR) tại Phòng thí nghiệm Y tế Quốc gia, Tanzania. Ngày 21 tháng 3 năm 2023, Bộ Y tế chính thức công bố ổ dịch vi-rút Marburg đầu tiên trên cả nước.

Các khu vực của Tanzania có dịch Marburg bùng phát (nguồn: CDC, wwwnc.cdc.gov)

Từ ngày 22 tháng 3, ở Kagera đã có tám trường hợp trong đó có năm trường hợp tử vong (tỷ lệ tử vong là 62,5%). Ba bệnh nhân còn sống hiện đang được điều trị. Hiện không có trường hợp nhiễm mới ở ngoài Bukoba, Kagera.

Trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên xảy ra sau khi bệnh nhân đi du lịch ở Đảo Goziba trong Hồ Victoria, Tanzania. Khi trở về nhà ở Bukoba, bệnh nhân sau đó xuất hiện các triệu chứng và tử vong sau đó. Bốn người nhiễm khác trong cùng gia đình với nạn nhân. Có hai nhân viên y tế điều trị cho những bệnh nhân trên đã bị nhiễm bệnh trong đó có một người đã tử vong. Không có thông tin về trường hợp bệnh nhân thứ tám; các cuộc điều tra vẫn đang diễn ra. Các triệu chứng của bệnh là là sốt, tiêu chảy, nôn mửa, chảy máu ở nhiều vị trí khác nhau và suy thận. Phòng thí nghiệm Y tế Quốc gia xác nhận những bệnh nhân trên nhiễm vi-rút Marburg bằng cách lấy mẫu từ tử thi và bệnh nhân còn sống.

Hình thể Vi-rút Marburg (Nguồn: https://www.cdc.gov)

Dịch tễ học bệnh do vi-rút Marburg

Vi-rút Marburg dễ gây dịch bệnh và có tỷ lệ tử vong cao (24 - 90%). Vi-rút Marburg thuộc họ Filoviridae, cùng họ với vi-rút Ebola, do đó có biểu hiện lâm sàng tương tự như nhiễm vi-rút Ebola. Tỷ lệ tử vong ở đợt bùng phát này là 62,5%.

Nhiễm vi-rút Marburg thường xảy ra do phơi nhiễm lâu dài trong các mỏ hoặc hang động có loài dơi Rousettus sinh sống. Vi-rút có thể lây từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch tiết hoặc các dịch cơ thể khác của người bệnh hoặc tử thi. Nhân viên y tế trước đây đã bị nhiễm bệnh khi điều trị cho bệnh nhân. Các nghi lễ chôn cất có tiếp xúc trực tiếp với thi thể của người bệnh làm lây truyền vi-rút Marburg.

Dơi ăn quả có thể truyền virus sang người (ảnh minh hoạ)

Thời gian ủ bệnh thay đổi từ 2 đến 21 ngày. Bệnh do vi-rút Marburg gây ra khởi phát đột ngột với triệu chứng như: Sốt cao, đau đầu dữ dội và rất khó chịu; tiêu chảy nặng, đau bụng, đau quặn bụng, buồn nôn và nôn có thể bắt đầu vào khoảng ngày thứ ba. Xuất huyết nghiêm trọng có thể xuất hiện từ ngày thứ năm đến ngày thứ bảy. Các trường hợp tử vong thường chảy máu ở nhiều nơi. Tử vong thường xảy ra từ ngày thứ tám đến ngày thứ chín của bệnh do mất máu nặng và sốc.

Chẩn đoán lâm sàng rất khó khăn trong giai đoạn đầu vì các triệu chứng tương tự như các bệnh có sốt khác (chẩn đoán phân biệt với các bệnh do Filovirus khác, sốt Lassa, sốt rét, sốt thương hàn, sốt xuất huyết, nhiễm rickettsia, bệnh leptospirosis và bệnh dịch hạch).

Chẩn đoán trong phòng thí nghiệm chủ yếu được thực hiện bằng RT-PCR. Các xét nghiệm khác có thể được sử dụng như ELISA (antibody-capture enzyme-linked immunosorbent assay), xét nghiệm kháng nguyên, xét nghiệm trung hòa huyết thanh, phương pháp hiển vi điện tử, và phân lập virus bằng nuôi cấy tế bào.

Hiện chưa có vắc-xin và thuốc kháng vi-rút điều trị bệnh do vi-rút Marburg. Do vậy khi nhiễm vi-rút Marburg. chúng ta điều trị người bệnh bằng chăm sóc hỗ trợ như bù dịch và điều trị triệu chứng giúp cải thiện khả năng sống sót. Các phương pháp điều trị khác như liệu pháp miễn dịch, dùng máu và các chế phẩm máu, và dùng thuốc hiện đang được đánh giá.

Đây là lần đầu tiên Tanzania báo cáo về bùng phát dịch do vi-rút Marburg. Hiện đang có đợt bùng phát dịch do vi-rút Marburg ở Guinea. Cho đến nay không có bằng chứng về mối liên quan dịch tễ học giữa hai đợt bùng phát dịch. Các đợt bùng phát dịch do vi-rút Marburg khác đã xảy ra trước đây ở Ghana (2022), Guinea (2021), Uganda (2017, 2014, 2012, 2007), Angola (2004 - 2005), Congo (1998 và 2000), Kenya ( 1990, 1987, 1980) và Nam Phi (1975).

Ứng phó của cơ quan y tế
- Các đội phản ứng nhanh các cấp đã được thành lập để điều tra và triển khai các biện pháp ứng phó.
- Tiến hành truy vết người tiếp xúc để theo dõi. Tổng cộng có 161 người tiếp xúc đã được xác định và 140 người đã được theo dõi và giám sát y tế vào ngày 21 tháng 3.
- Đẩy mạnh hoạt động truyền thông về bệnh ở Kagera để cung cấp các thông điệp phòng ngừa và giáo dục nâng cao nhận thức về sức khỏe.

Đánh giá rủi ro của WHO

Tanzania đã báo cáo đợt bùng phát MVD đầu tiên, đây là một căn bệnh có độc lực cao, với tỷ lệ tử vong lên tới 90%. Khu vực bị ảnh hưởng, Kagera, giáp với ba quốc gia (Uganda ở phía bắc, Rwanda và Burundi ở phía tây) và Hồ Victoria. Các hoạt động di chuyển qua biên giới có thể làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh. Ngoài ra, vi-rút Marburg đã được phân lập từ dơi ăn quả (Roussettus aegyptiacus) ở Tanzania và các quốc gia lân cận khu vực Kagera, do đó, cùng một loài dơi có thể mang vi-rút ở khu vực này.

Do tỷ lệ tử vong cao và nguy cơ lây lan bùng phát dịch sang các khu vực khác ở đất nước không đủ nguồn nhân lực, tài chính và vật chất để thực hiện các biện pháp ứng phó can thiệp và khả năng bị quá tải nếu các ca bệnh gia tăng, rủi ro ở cấp quốc gia được đánh giá là rất cao.

Sau đợt bùng phát dịch do vi-rút Ebola gần đây tại Congo từ ngày 23 tháng 4 đến ngày 3 tháng 7 năm 2022 và từ ngày 21 tháng 8 đến ngày 27 tháng 9 năm 2022 và đợt bùng phát dịch do vi-rút Ebola của Sudan ở Uganda từ ngày 20 tháng 9 năm 2022 đến ngày 11 tháng 1 năm 2023, các quốc gia láng giềng, bao gồm cả Tanzania, đã và đang xây dựng năng lực chuẩn bị để phòng chống bệnh do filovirus. Hiện đang có một đợt bùng phát dịch MVD ở Guinea từ ngày 13 tháng 2 năm 2023 và dịch vẫn đang tiếp diễn.

Dựa trên các số liệu thu thập được, WHO đưa ra một số khuyến cáo của về phòng dịch

Vi-rút Marburg lây truyền từ người sang người chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp với máu và/hoặc các chất dịch cơ thể khác của người bị nhiễm bệnh. Lây truyền vi-rút Marburg liên quan đến chăm sóc y tế là do không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn.

Nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân đã xác nhận hoặc nghi ngờ MVD nên áp dụng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm khuẩn bổ sung ngoài các biện pháp phòng ngừa chuẩn, để tránh tiếp xúc với máu và các chất dịch cơ thể khác của bệnh nhân cũng như với các bề mặt và đồ vật bị ô nhiễm.

Các hoạt động giám sát và phát hiện bệnh, bao gồm theo dõi người tiếp xúc và tìm kiếm ca bệnh, cần được tăng cường ở tất cả các khu vực bị ảnh hưởng. Các biện pháp ngăn chặn bùng phát dịch MVD bao gồm chôn cất một cách an toàn; xác định những người có thể đã tiếp xúc với bệnh nhân và theo dõi trong 21 ngày; cách ly người khỏe mạnh và người bệnh để ngăn ngừa lây truyền; thực hành vệ sinh tốt và làm sạch môi trường.

Nâng cao nhận thức về các yếu tố nguy cơ lây nhiễm vi-rút Marburg và các biện pháp bảo vệ mà các cá nhân có thể thực hiện để giảm phơi nhiễm với vi-rút là những biện pháp chính để giảm lây nhiễm và tử vong ở người.

WHO khuyến khích tất cả các quốc gia gửi mẫu (dương tính hoặc âm tính) đến Trung tâm Hợp tác của WHO (WHO Collaborating Center) để xác nhận.

Dựa trên tình hình dịch bệnh hiện tại, WHO khuyến cáo không nên hoặc hạn chế du lịch đến Tanzania.

Tin: Thanh Việt, Quang Đông
Nguồn: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)